Αρχοντιά αναλλοίωτη

Πρωτεύουσα της Τσακωνιάς, ανάμεσα στον Πάρνωνα και στο Μυρτώο Πέλαγος, το Λεωνίδιο είναι από τις πιο παλιές ναυτικές πολιτείες. Ο «σίγουρος ...

Πρωτεύουσα της Τσακωνιάς, ανάμεσα στον Πάρνωνα και στο Μυρτώο Πέλαγος, το Λεωνίδιο είναι από τις πιο παλιές ναυτικές πολιτείες. Ο «σίγουρος τόπος», κατά τον Κολοκοτρώνη, συντηρεί την υπέροχη εικόνα που του προσδίδουν τα πυργόσπιτα και ατα αρχοντικά του. Καούρ εκάνατε («Καλώς ήρθατε»)! Eνα γλυκό άρωμα από αγιόκλημα, βασιλικούς και κατιφέδες και μια ελαφριά δροσούλα από το ελατοδάσος του Πάρνωνα. Ανάμεσα στις παραλίες της Πλάκας (οι αρχαίες Πρασιές), τα Πούλιθρα (η αρχαία Πολίχνη), τα Πελετά και το Παλαιοχώρι με τους κέδρους και τις ρεματιές, η πρωτεύουσα της Κυνουρίας του Κώστα Ουράνη στέκει αγέρωχη.

Πολύχρωμα. Δείγματα της χαρακτηριστικής αρχιτεκτονικής της πόλης.

Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν ξέρει με ακρίβεια την προέλευση του ονόματος. «Το πιο πιθανόν, όμως, η καταγωγή του ονόματος», εξηγεί ο Ανδρέας Κόκκορης, πρόεδρος του Μορφωτικού Συλλόγου, «να ανήκει στον Άγιο Λεωνίδη (στα τσακώνικα Αγιε-Λίδη, Λεωνίδη) που πνίγηκε από τους Ρωμαίους και το σώμα του βγήκε στις Πρασιές. Η εκκλησία του, μάλιστα, χτίστηκε το 1293 στην Πλάκα, πάνω στον τάφο της Σεμέλης, με χρυσόβουλο του Ανδρόνικου για να τιμήσει την πόλη».

Κάθε χρόνο, μάλιστα, στη γιορτή του, 15 Απριλίου, γίνεται μεγάλο πανηγύρι, ισάξιο μαζί με αυτό της Παναγιάς Ελώνης τον Δεκαπενταύγουστο. «Η παλιγγενεσία, όμως, του Λεωνιδίου», συνεχίζει, «δεν είναι άλλη από το Πάσχα, με τα δεκάδες αερόστατα που σκίζουν τον ουρανό το βράδυ Μεγάλου Σαββάτου».

  Πανοραμικά. Από τη μια ο Πάρνωνας, από την άλλη το Μυρτώο. Μια θέση που καθόρισε    την   Ιστορία, αφού δεν έπεσε ποτέ στα χέρια Τούρκων.

Η προετοιμασία ξεκινά εβδομάδες πριν: Οι γυναίκες φτιάχνουν τα στεφάνια με βιολέτες του επιτάφιου και οι άντρες, από 5 έως 85 χρόνων, ετοιμάζουν τα αερόστατα. Κάθε χρόνο τα παιδιά χαλούν τον κόσμο στους δίσκους που βγάζουν στην εκκλησία για να μαζέψουν χρήματα για τις κόλλες, τα πολύχρωμα ρυζόχαρτα και τις κολλημάρες, τα βαμβακερά στουπιά που ποτίζονται με λάδι και πετρέλαιο

Μόλις ο παπάς ψάλλει το Χριστός Ανέστη, βάζουν φωτιά στις κολλημάρες και όταν αρχίζουν να τραβούν, όπως λένε, αφήνουν τα αερόστατα να πάρουν ύψος, δημιουργώντας ένα υπερθέαμα. Κάθε ενορία, μάλιστα, κρατά λογαριασμό για να αρχίσουν τα πειράγματα την επόμενη στο γλέντι που στήνεται στον κήπο του Δημαρχείου με αρνιά μετά την ανάγνωση της Αγάπης στα τσακώνικα. Kάθε τέτοια εποχή διπλασιάζονται οι κάτοικοι, καθώς συγκεντρώνονται επισκέπτες από όλη την Ελλάδα», λέει ο Ανδρέας Κόκκορης. «Το Λεωνίδιο είναι, άλλωστε, η ψυχή των Τσακώνων. Μιας τάξης σκληροτράχηλων ακριτών του Βυζαντίου που αναφέρονται πρώτη φορά από τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο σαν καστροφύλακες, αφού στέλνονταν στα πιο απομακρυσμένα κάστρα της αυτοκρατορίας».

Μονή. Το μοναστήρι της Σίντζας ιδρύθηκε το 1622.

Στην Επανάσταση, η περιοχή γίνεται προπύργιο του Αγώνα με χρήματα από τους καραβοκύρηδες, όπως ο Χατζηπαναγιώτης με ισχυρές σχέσεις με την Κεντρική Ευρώπη (οι Τσάκωνες διακινούσαν το εμπόριο στον Δούναβη ενώ είχαν αλατωρυχεία στα σύνορα Αυστρίας-Πρωσίας), Ρωσία και Κωνσταντινούπολη. Το 1826, που ο Ιμπραήμ πυρπολεί τον Πραστό, η πρωτεύουσα της Τσακωνιάς μεταφέρεται στο Λεωνίδιο που, λόγω της μορφολογίας -κλειστό από παντού- ήταν απόρθητο κάστρο. Αυτός είναι ο λόγος που ο Κολοκοτρώνης συνήθιζε να το ονομάζει «σίγουρο τόπο», αφού δεν έπεσε ποτέ στα χέρια των Τούρκων. "Η οικονομική δύναμη του Λεωνιδίου", εξηγεί ο Ανδρέας Κόκκορης, "ήταν η αιτία για τη μοναδική άνθιση, με πυργόσπιτα και αρχοντικά, όπως του έμπορου Κωνσταντίνου Τσικαλιώτη (1808), του Χατζηρούδη (1750) και του Κατσικογιάννη (1807) με τουφεκίστρες, ξύλινες αμπάρες και κρύπτες για τα όπλα της Επανάστασης, που διατηρούνται ακόμα".

Ευλογημένος τόπος

Στην πραγματικότητα, περπατώντας κανείς στην πόλη νιώθει σαν να έχει σταματήσει ο χρόνος. «Οταν αγοράσαμε με τη γυναίκα μου τον φούρνο το 1959, είχε ιστορία 30 χρόνων», ομολογεί ο Φίλιππος Βλάμης. "Δύσκολες εποχές. Ζυμώναμε μόνοι και το Πάσχα σηκωνόμασταν από τα μεσάνυχτα να προλάβουμε τα αρνιά". Σήμερα, υπάρχουν τρεις φούρνοι, αλλά πάλι όλοι περνούν από τον ξυλόφουρνο του 80χρονου πλέον, που έχει μεταφέρει την τέχνη στον γιο του, Ανδρέα και τη νύφη του, Σιμόνα.

Παράδοση. Ο Ανδρέας Κόκκορης, πρόεδρος του Μορφωτικού Συλλόγου,
 στον πύργο Τσικαλιώτη.

Η ίδια εικόνα και στο παλιό φαρμακείο του Ιωάννη Κοντολέων, χτισμένο το 1895. "Ο κυριότερος λόγος που αποφάσισα να αγοράσω το κτίριο ήταν για να διατηρήσω την αρχιτεκτονική του", ομολογεί. Γύψινες μετώπες, ξύλινες βιτρίνες, ένα μουσείο από μόνο του. "Υπάρχει κάτι στο Λεωνίδιο που σε τραβά πίσω", υποστηρίζει ο Γιώργος Δολιανίτης. Νεαρός έφυγε στα καράβια, αλλά δεν άντεξε πολύ. Από έναν μάστορα της Αθήνας έμαθε την τέχνη και γύρισε να ανοίξει το ραφτάδικο. "Τη δεκαετία του '70 ήμασταν πολλά: Είχαμε παραγγελίες για κοστούμια και παλτό και εργατικά για τα εργοστάσια". Σήμερα, είναι το μοναδικό ραφτάδικο και η δουλειά λίγη.

"Τους τελευταίους μήνες, επιστρέφω συνέχεια πίσω", εξηγεί ο Μανώλης Γεωργοστάθης. "Ισως είναι η ησυχία". Πρώτο μπουζούκι των μπουάτ της Πλάκας, έφυγε στο Σικάγο, ξαναγύρισε, ίδρυσε την Εmmetron Music και σήμερα, μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στην Αθήνα για συναυλίες και το Λεωνίδιο όπου κατασκευάζει τα μπουζούκια του. "Στην αρχή ερχόμουν τα καλοκαίρια, αλλά τώρα νιώθω ότι εδώ είναι ο τόπος μου".

Πάσχα. Πολύχρωμα αερόστατα παίρνουν φωτιά το Μεγάλο Σάββατο
 συμβολίζοντας τις ψυχές που ανεβαίνουν στον ουρανό με την Ανάσταση.

Το ίδιο ομολόγησε σε συνέντευξή του και ο Φαίδων Παπαμιχαήλ, από τους πιο διάσημους διευθυντές φωτογραφίας στο Χόλιγουντ, που αγόρασε σπίτι στο Λεωνίδιο πριν από μερικά χρόνια και έχει γίνει μόνιμος στα διαλλείματα από τη δουλειά. Πριν από δύο χρόνια, μάλιστα, σκηνοθέτησε στην περιοχή την ταινία «Arcadia Lost» με πρωταγωνιστή τον Νικ Νόλτε.

"Ολη μου τη ζωή την πέρασα στο Λεωνίδιο και δεν θα το άλλαζα με τίποτα", εξηγεί ο Παναγιώτης Χείλαρης. Από τους λιγοστούς παραγωγούς τσακώνικης μελιτζάνας, προϊόντος Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης, υπερασπίζεται με πάθος τη μοναδικότητα της περιοχής. Έξι χιλιάδες στρέμματα εύφορου κάμπου που κάποτε τροφοδοτούσε με μελιτζάνες, ρόδια, αχλάδια (τα περίφημα νερουλά ή βουτυράτα) και κυδώνια τις αγορές της Σύρου, της Μασσαλίας και της Πόλης.

Φούρναρης. Ο Φίλιππος Βλάμης, 80 χρόνων, διατηρεί τον φούρνο του από το 1959.

"Είναι η μοναδική γλυκιά μελιτζάνα και παρότι πολλοί υποστηρίζουν ότι βγάζουν τσακώνικη μελιτζάνα, μόνο η γη και το κλίμα της περιοχής μπορεί να δώσουν αυτήν τη γλύκα ακόμα και ωμή". Κάθε χρόνο, οι παραγωγοί φυτεύουν μέσα Δεκέμβρη τους σπόρους, που πηγαίνουν από γενιά σε γενιά, στα φυτώρια και 21 Μαΐου μέχρι τέλη Νοέμβρη, ανάλογα με τον καιρό, γίνεται η συγκομιδή, με αποκορύφωμα την γιορτή της τσακώνικης μελιτζάνας, τέλη Αυγούστου, με γλυκά και φαγητά από τις γυναίκες του χωριού.

"Τις περισσότερες συνταγές τις μάθαμε από μαμάδες και γιαγιάδες", ομολογεί η Μαρία Διατσίγκου, που έχει ανοίξει το εργαστήριο παραδοσιακών προϊόντων "Ροδόμελο", με βλαχόπιτες, μελιτζανάκι τουρσί, γλυκό πράσινο νεράντζι, λικέρ από τσακώνικη μελιτζάνα και βότανα από το Πάρνωνα και πολλά άλλα, μαζί με την κόρη της.

Καλλιέργεια. Ο Ηλίας Μάνος στο περιβόλι του.

"Ο Πάρνωνας είναι αναγνωρισμένος βοτανολογικός κήπος", εξηγεί ο Μάνος Ηλίας. "Με σπάνια βιοποικιλότητα που κινδυνεύει με εξαφάνιση". Συνταξιούχος της Εθνικής Τράπεζας, αποφάσισε να ξαναζωντανέψει τα περιβόλια των παππούδων του φυτεύοντας σπάνιους σπόρους από τσάι του βουνού, ρίγανη και μέντα που φυτεύει στον κάμπο. «Προσπαθώ να παρασύρω τους νέους να επιστρέψουν στη γη». Δίπλα έχει κότες, χήνες, κουνέλια, βγάζει μέλι από ρίγανη και δηλώνει ο πιο τυχερός άνθρωπος του κόσμου.

"Εχουμε τον ομορφότερο τόπο. Βουνό και θάλασσα. Μνήμη και πολιτισμό". Τελευταία γίνεται συστηματική προσπάθεια για επαναφορά των τσακώνικων στα δημοτικά, μιας διαλέκτου από την αρχαία δωρική που μιλιέται πια μόνο από τους γηραιότερους. "Για τον Τσάκωνα, ο τόπος είναι η ψυχή του. Από την Αυστραλία μέχρι τον Καναδά, όπου κι αν βρίσκεται έχει μέσα του την ανάμνηση του "νησιού" του"

Δημοτικό. Το τετρατάξιο λειτουργεί από το 1910.

Στοιχεία

Το Λεωνίδιο σε αριθμούς

* 6.500 μόνιμους κάτοικους έχει το Λεωνίδιο, οι οποίοι διπλασιάζονται τους καλοκαιρινούς μήνες.

* 500 αερόστατα από πέντε ενορίες εκτοξεύονται στον ουρανό το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου.

* 120 πυργόσπιτα και αρχοντικά 18ου και 19ου αιώνα βρίσκονται σε όλη την πόλη χτισμένα από ντόπιους και Ιταλούς τεχνίτες.

* 1350 ανακαλύφθηκε σε βράχο, σε υψόμετρο 650 μέτρων, η εικόνα της Παναγιάς Ελώνης (από το τσακώνικο «έουνη», ελεούσα). Το μοναστήρι καταστράφηκε από τους Τούρκους και κηρύχθηκε διατηρητέο από τον Οθωνα.

* 70 ασκηταριά βρίσκονται εγκαταλελειμμένα στις πλαγιές του Πάρνωνα, που θεωρείται το Άγιο Όρος της Νότιας Ελλάδας.

Επιστροφή. Ο Γιώργος Δολιανίτης δούλευε στα καράβια.
Επέστρεψε και έχει το μοναδικό ραφείο.

Ρεπορταζ: ΡΟΖΑ ΚΑΡΑΜΕΡΗ

Φωτογραφίες: ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΕΡΑΣΚΟΣ

www.periklesmerakos.com

Δημοσιεύτηκε στο ethnos.gr